สำรวจกฎหมายภายใต้โลกดิจิทัล มีหน้าตาแบบไหนกันบ้างนะ?

พูดได้ว่าทุกวันนี้โลกคู่ขนานอย่าง “โลกดิจิทัล” ถูกพัฒนาต่อเนื่องไม่มีวันหยุด แถมมีเรื่องใหม่ๆ น่าสนใจเกิดขึ้นทุกวันไม่แพ้กับโลกความจริง แม้วันนี้พวกเรายังอยู่ในจุดสตาร์ท และคนส่วนใหญ่ยังไม่เคยสัมผัสแบบจริงๆ จังๆ แต่การศึกษาและเรียนรู้ตั้งแต่เนิ่นๆ ไว้ จะช่วยในการวางรากฐานที่มั่นคงได้ เราเลยขอยกข้อกฎหมายที่น่าจะเป็นประโยชน์สุดๆ มาฝากกัน ข้อไหนควรระวัง ข้อไหนเป็นช่องโหววันนี้มาไขข้อสงสัยกัน

ก่อนก้าวเข้าสู่วงการ NFT มีกฎหมายอะไรบ้างที่ต้องรู้
NFT (Non-Fungible Tokens) คือ สินทรัพย์ดิจิทัลประเภทหนึ่งที่ถูกจัดว่าเป็น "โทเคน" ที่มีชิ้นเดียวในโลก และไม่สามารถหาอะไรมาทดแทนได้ โดยที่ NFT ไม่ได้จำกัดว่าจะต้องเป็นผลงานศิลปะเท่านั้น ไม่ว่าจะเป็นวิดีโอ ภาพถ่าย ไอเทม เกม เพลง เรียกว่าอะไรก็ตามที่ถูกนำไป mint หรือเปลี่ยนให้เป็นเหรียญสกุลต่างๆ ในบล็อคเชน ล้วนแล้วแต่เป็น Crypto Art ทั้งสิ้น  

สำหรับนักสะสม
คนส่วนใหญ่ที่ได้รู้จักกับ NFT ครั้งแรกมักคิดว่าการซื้อขายคงเหมือนกับงานประมูลทั่วไป สุดท้ายแล้วสิ่งที่ได้มาคือผลงานพร้อมลิขสิทธิ์ แต่ความจริงไม่ได้เป็นแบบนั้น เพราะสิ่งที่คุณซื้อมาคือไฟล์ข้อมูลดิจิทัลกับรหัส

โค้ดที่เป็นตัวเลขหรือตัวอักษรเพื่อใช้ในการเข้าถึงผลงานนั้นๆ แต่เพียงงผู้เดียว ดังนั้นมูลค่าของ NFT จึงเกิดขึ้นจากสิทธิในการเป็นเจ้าของที่เรียกว่า “กรรมสิทธิ์” แต่ผู้ซื้อไม่ใช่การเจ้าของ “ลิขสิทธิ์” เพราะสิ่งนั้นยังคงเป็นของศิลปินอยู่

ทั้งนี้ต้องขึ้นอยู่กับศิลปินด้วยว่ากำหนดเงื่อนไขการให้สิทธิแบบไหน ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ.2537 ที่กำหนดให้ภาพหรืองานศิลปะในลักษณะนี้เป็นผลงานที่มีลิขสิทธิ์ โดยสิทธิ์นั้นเกิดขึ้นอัตโนมัตินับตั้งแต่ผลงานเสร็จ ไม่ต้องจดทะเบียนเหมือนทรัพย์สินทางปัญญารูปแบบอื่น ดังนั้นสิ่งสำคัญที่นักสะสมทุกท่านต้องจำให้ขึ้นใจคือต้องอ่านสัญญาอนุญาตให้ใช้สิทธิ (Licensing Agreement) หรือข้อกำหนดและเงื่อนไข (Terms and Conditions) รวมถึงสัญญาอัจฉริยะ (Smart Contract) บนแพลตฟอร์มที่ใช้ซื้อขายที่กำหนดสิทธิของแต่ละฝ่ายเอาไว้ก่อนเข้าใช้งานให้ดีและถี่ถ้วนก่อนตัดสินใจทำการซื้อขายเสมอเพื่อรักษาสิทธิ์ของตัวเองไม่ให้เสียเงินฟรี

นอกจากนี้ต้องคิดอยู่เสมอว่าทุกการลงทุนย่อมมีพวกมิตรฉาชีพจ้องจะหาช่องโหว่ในการฉ้อโกงตลอด ดังนั้นการเลือกตลาดที่มีความน่าเชื่อถือ และศึกษาประวัติของศิลปินคนนั้นให้แน่ใจว่าเป็นผลงานของเขาจริง อาจดูจากลายเส้นงานเก่าๆ ให้รอบคอบ แม้บางครั้งไม่ง่ายเลยที่จะตามหาตัวศิลปินแต่การเช็คให้ละเอียดถี่ถ้วนก็ย่อมดีกว่าไม่ทำอะไรเลย 

  
(Cryptopunks โดย Larva Labs)

สำหรับศิลปิน
แน่นอนว่าปัญหายอดฮิตของอะไรก็ตามที่อยู่บนโลกออนไลน์ คือมักถูกละเมิดลิขสิทธิ์ได้อย่างง่ายดาย ขอแค่มีภาพที่ไปเซฟมาจากไหนก็ได้ก็สามารถนำรูปนั้นลงขายผ่านแพลตฟอร์มต่างๆ ได้แล้ว และปฏิเสธไม่ได้ว่าส่วนหนึ่งเป็นเพราะความละเลยของเจ้าของแพลตฟอร์มที่ไม่ตรวจสอบให้ดีก่อนที่อนุมัติให้ลงขายผลงานด้วย ที่ทำให้เกิดกรณีศิลปินที่โดนขโมยงานมาขายอยู่บ่อยครั้งทั้งไทยและต่างประเทศ ซ้ำบางแพลตฟอร์มยังเพิกเฉยต่อการร้องเรียนของศิลปินอีก ทั้งหดมนี้เป็นเหตุให้หลายคนลาขาดวงการไปตามๆ กัน แต่ตลาดส่วนใหญ่ที่อยู่ภายใต้กฎหมายของประเทศสหรัฐอเมริกามักจะมีมาตรการเดียวกัน ในกรณีที่พิสูจน์แล้วว่ามีการกระทำความผิดจริง ผลงานนั้นจะถูกลบออกจากแพลตฟอร์มทันที ที่เรียกกันว่าระบบ Notice and Takedown

ซึ่งในส่วนของประเทศไทยนั้นมีการบังคับใช้พระราชกำหนดว่าด้วยการประกอบธุรกิจสินทรัพย์ดิจิทัล พ.ศ. 2561 เพื่อกำกับดูแลตัวกลางการซื้อขายแลกเปลี่ยนสินทรัพย์ดิจิทัล ได้แก่ คริปโทเคอร์เรนซี (Cryptocurrency) และโทเค็นดิจิทัล (Digital Token) เช่น ศูนย์ซื้อขาย นายหน้า ตัวกลาง และที่ปรึกษาการลงทุน เป็นต้น แต่ปัจจุบันนี้ในกรณีที่สร้างเหรียญ NFT ขึ้นมาเพื่อเป็นหลักฐาน และกำหนดเงื่อนไขการครอบครองอย่างที่ศิลปินเอาผลงานมา Mint กัน ยังไม่เข้าข่ายเป็นทรัพย์สินดิจิตัลแบบเดียวกับคริปโทเคอร์เรนซีหรือโทเค็นดิจิทัล โดยอาจเพราะยังเป็นเรื่องที่ใหม่มากจึงอยู่ในการศึกษาและกำลังหารูปแบบที่เหมาะสม แต่คาดว่าด้วยกระแสที่คึกคักในประเทศไทยตอนนี้จะเป็นตัวช่วยกระตุ้นให้ผู้ที่เกี่ยวข้องเร่งคลอดตัวกำหนดในเร็ววัน

แต่ก็ใช่ว่าศิลปินไทยจะถูกลอยแพ หากระหว่างนี้ศิลปินท่านใดเกิดปัญหาก็สามารถติดต่อสหภาพแรงงานสื่อ ศิลปะ วัฒนธรรม และงานสร้างสรรค์ (MACCU) ที่ก่อตั้งขึ้นโดยคณะอนุกรรมาธิการศึกษาสถานการณ์ด้านแรงงานสวัสดิการ คุ้มครองแรงงาน และแรงงานสัมพันธ์ ร่วมกับศูนย์วิจัยรัฐและการรวมกลุ่มของแรงงานที่ได้รับผลกระทบการโควิด-19 ผ่านช่องทางทวิตเตอร์นี้ https://twitter.com/CUT_Union ได้ทันที ไม่ว่าจะโดนเอาเปรียบเรื่องแรงงาน โดนกดราคา หรือถูกขโมยงาน สหภาพแห่งนี้ถือเป็นกระบอกเสียงที่ดีที่จะคอยช่วยเหลือพี่น้องรวมวงการเดียวกัน ไม่ว่าจะเป็นคดีในประเทศ หรือคดีระหว่างประเทศก็ตาม

อ้างอิง :
โพธิ์พัฒนชัย, ณ. 2021. นิติเศรษฐศาสตร์ของเหรียญ NFT กฎหมายสินทรัพย์ดิจิทัลกับ NFT